Diyafram, enstantane perdesi açıldığında film üzerine düşecek olan ışığın lensten geçtiği deliğin boyutunu ölçen bir ifadedir. Diyafram ayarıyla ışık yoğunluğunu belirlenir. Fotoğrafçı daha az veya daha fazla ışığın film üzerine düşmesini diyaframla belirler.
[nrelate-related]
Lens üzerinde yazılı olan diyafram değerleri de stop kavramı üzerine kurulmuştur. Diyafram ifadesi olarak fotoğrafçılık literatüründe f harfi kullanılır. Her lenste aynı olmamakla birlikte standart f-stop serisi şu şekilde olur: f/1, f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/22 ve f/32. Fakat yine de rakamlara bakınca insanın kafası karışabilir. Çünkü fotoğrafçılık bakımından birbirinin yarısı veya iki katı olan rakamlar ilk bakışta matematiksel olarak böyle bir ilişkiye sahip değildir. Peki bu durumun açıklaması ne olabilir? Açıklamanın ilk adımı, diyafram olarak nitelenen uzunluğun, bir daire olan açıklığın yarıçapını ifade etmesidir. Bir dairenin alanının, sabit π sayısı ile yarıçapın karesinin çarpımı olduğunu da hatırlarsak işimiz iyice kolaylaşıyor. Bu durumda, alanları arasındaki oran iki kat olan dairelerin yarıçapları arasındaki oranı bulmak gerekiyor. Son olarak biraz matematikle,
2.pi.r.r = pi.x.x
=> x = r.1,4
gibi bir ifade bulabiliriz. Demek ki, alanları arasında iki kat olan (yani 1 stop olan) dairelerin yarıçapları arasındaki oran 1.4 imiş. Diyafram skalasına bakılırsa, gerçekten de, ardışık rakamlar arasındaki oran 1.4’ dür.
Diyafram ile ilgili diğer bir karışıklık ise bu rakamların karşılık geldiği açıklıklarda ortaya çıkar. Zira, f/1 en büyük açıklıkken, f/32 en küçük açıklığa karşılık gelir. Aslında diyafram ifadesinin bir “/” işaretini içermesinin sebebinin bir kesiri ifade ettiği anlaşılırsa bu konuda bir karışıklık kalmaz. Tıpkı 1/2 sayısı 1/22 sayısından büyük olduğu gibi, f/2 ifadesi de f/22 ifadesinden daha büyük açıklığı ifade eder. O yüzden, “büyük f numarası” deyimiyle, “büyük diyafram açıklığı” deyimi arasında oldukça fazla anlam farkı vardır.
Diyaframı değiştirmekle ile ilgili olan iki ifadeye değinmeden geçmemek gerekir. “Açmak” daha büyük lens açıklığı seçmek demektir. Bu durumda daha fazla ışığın film üzerine düşmesine izin verirsiniz. İlkokuldan kalma alışkanlığımla hemen cümle içinde kullanıyorum:
Düşük ışık koşullarında fotoğraf çekmek için lensi açmak gerekir.
“Kısmak” ya da “kapamak” kelimeleri ise lensin açıklığını azalmak anlamına gelir. Onun cümlesi ise şöyle olsun:
Bugün eve gelince lensi kıstım.
Teknolojik gelişim açısından belirli bir doyuma ulaşmış fotoğraf sektöründe, tüm çalışmalar yapılan hesapların daha detaylı yapılmasına yönelik ilerliyor. Bunun sonucu olarak ta tıpkı enstantane hızlarında olduğu gibi, diyafram açıklığında da artık 1/3 stopluk değişimler kullanılmaya başlandı. Hatta bazı zeki gövdelerde diyafram açıklığındaki değişimlerin 1, 1/2 ya da 1/3 stoplar şeklinde ayarlanabilmesi fotoğrafçıya bırakılmıştır. Bu durumda, f sayılarının değişimi şu şekilde olabilir: 4, 4.5, 5, 5.6, 6.3, 7.1, 8, 9, 10, 11. Unutulmamalıdır ki, nereden başlanırsa başlansın, 1 stopluk değişim, 1 stopluk değişimdir. f/4 ile f/5.6 arasında 1 stop varken, f/6.3 (f/5.6 dan 1/3 stop fazla) ile f/9 (f/8 den 1/3 stop fazla) arasında da 1 stop fark vardır.
Hem enstantane hızı hem de diyaframla ilgili temelleri öğrendiğimize göre aralarındaki ilişkinin fotoğrafı nasıl etkilediğinden bahsedebilirim. Enstantane hızı ve diyafram, doğru pozlama için gereken ışık miktarının film üzerine düşmesi için beraber çalışırlar. Eğer şimdiye kadar okuduklarınızdan yeteri kadar zorlanmadıysanız, ışık miktarından bahsederken 4 boyutlu uzaydan bahsettiğimi hemen hatırlatayım. Yani, anlık düşen üç boyutlu ışık hacminden değil; enstantanenin belirlediği zaman içinde düşen 4 boyutlu hacimden bahsediyorum. Fotoğrafçının işini kolaylaştıran hiç bir şey mi yok diye düşünüyor olabilirsiniz ama neyse ki var. Doğru pozlama söz konusu olduğunda diyafram ya da enstantaneden herhangi birine yapacağınız 1 stopluk değişimi, diğerine ters yönde 1 stop olarak uygularsanız, 4 boyutlu ışık hacminde bir değişiklik olmaz. Örneğin diyaframı 3 stop açarsanız, enstantaneyi 3 stop azaltarak aynı pozlamayı elde edebilirsiniz.
Daha ayrıntılı bir örnek vermek bu önemli kavramın daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir. Sözgelimi 20 litrelik iki bidonu suyla doldurmak istiyorsunuz. Suyu belli bir miktar açarak süre tuttunuz ve bidonu doldurdunuz. Suyu iki kat fazla açarsanız, işlem yarı sürede biter. Fakat sonuç olarak 20 litre su kullanmış olursunuz ve her iki bidon için su faturanız aynı miktarda kabarır. Fotoğrafçılıkta bunu şöyle kullanırız: Mesela bir sahnenin ölçümünü yaptınız ve f/8 – 1/60 saniye şeklinde ölçtünüz. Fakat hareketli bir cisim çekiyorsunuz ve enstantaneyi hızlandırmanız lazım. Enstantaneyi 2 stop azaltarak 1/250 (ilk değeri 4’e bölüyoruz) saniye değerini seçiyoruz. Bu durumda pozlamayı doğru tutabilmemiz için diyaframı 2 stop açıp f/4 seçmemiz gerekir. (ilk değeri 4 ile çarpıyoruz) Böylece kareyi doğru pozlamış oluruz.
Son yorumlar